جنگ 33 روزه چگونه آغاز شد؟

جنگ 33 روزه یکی از تحولات مهم یک دهه اخیر در خاورمیانه است که آثار آن همچنان بر تحولات منطقه دیده می‌شود.

به گزارش مشرق به نقل از فارس، جنگ 33 روزه در سال 2006 پس از آن آغاز شد که طی عملیات نیروهای حزب الله 7 نفر از سربازان صهیونیست کشته و 21 تن دیگر مجروح شدند.

در این عملیات همچنین دو سرباز اسرائیلی به اسارت حزب الله لبنان در آمدند تا روزنامه‌های صهیونیست با تیتر «جنگ» روز 13 جولای را آغاز کنند.

این عملیات با عنوان «وعد الصادق» انجام شد و سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان لحظه به لحظه در جریان این عملیات بود و با پایان آن صهیونیست‌ها بهت زده شدند و این در حالی بود که دو روز قبل نیروهای اسرائیلی در نزدیک مرز لبنان مانور برگزار کرده بودند.

پس از این اسرائیل حمله به لبنان را آغاز کرد و نظامیان این رژیم با پوشش تانک‌ها وارد خاک لبنان شدند، جنگنده‌های اسرائیلی نیز اقدام به بمباران گسترده اهدافی در داخل خاک لبنان کردند و این در شرایطی بود که قایق های جنگی اسرائیلی نیز سواحل لبنان را هدف حملات خود قرار دادند.

در پی حملات اسرائیل به مناطق مسکونی جنوب لبنان، حزب الله شهرک نشینان صهیونیست در شمال فلسطین اشغالی را هدف حملات موشکی قرار داد به طوری که این حملات مقامات تل‌آویو را وادار کرد تا از شهرک نشینان بخواهند، به پناهگاه‌ها بروند.

به دنبال تشدید این حملات پارلمان رژیم صهیونیستی از دولت ایهود اولمرت نخست وزیر وقت اسرائیل خواست هر چه زودتر اسیران لبنانی در زندان را با دو نظامی صهیونیست اسیر شده مبادله کند تا این‌گونه 33 روز نبرد به پایان برسد.

نتیجه عملیات وعد صادق باعث شد تا تعدادی از اسرای لبنانی از جمله سمیر قنطار پس از سال‌ها آزاد شوند ولی مهمترین اثر این جنگ پایان افسانه شکست ناپذیری ارتش اسرائیل بود که با کمک‌های کلان نظامی آمریکا و کشورهای اروپایی از پیروزی بر یک گروه چریکی ناتوان ماند.

هنوز می‌توان گفت آثار این نبرد بر تحولات منطقه سایه افکنده و نتایج راهبردی برای کل منطقه داشته است ولی نکته اینجاست که در روز آغاز جنگ اسرائیل قصد داشت تا حزب الله را نابود کند ولی در رسیدن به این هدف شکست خورد و امروز صهیونیست‌ها و رسانه‌های همسو به شکلی دیگر به دنبال نابودی حزب الله و مقاومت هستند.

شیخ تکفیری در لبنان از زبان طالب زاده

سومین قسمت برنامه راز با موضوع«تحولات در مصر»باحضور میرمسعود حسینیان کارشناس ارش حوزه خاورمیانه و سید هادی سید افقهی کارشناس مسائل خاورمیانه وشمال آفریقا پیگیری شد.

به گزارش سرویس فرهنگی مشرق به نقل از تسنیم، درابتدای برنامه نادر طالب زاده با اشاره به اینکه حسینیان 3 سال در مصر زندگی کرده، از وی پرسید که چه چیزی شما را در مصر متعجب کرد و حسینیان گفت: مصر کشوری قدیمی و ریشه دار با 7 هزارسال سابقه تاریخی است. شاید نفس این حرکات در مصر در زمان حال تعجب برانگیزتر باشد. شرایط کلی در جهان عرب و اسلام اعم از استبداد خاکمان، جمود نخبگان سیاسی که 30 الی 40 سال در این کشورها حکومت می کردند، این مجموعه را به صورت یک بشکه باروت به وجود آورد.
 
این کارشناس ارشد مسائل خاومیانه ادامه داد: در تمام این کشورهای عربی تمایزهای مشترکی وجود داشت. استبداد حکام،عدم وجود آزادی های دینی و غیره از این دسته عوامل هستند. حضور کشورهای غربی در این کشورها به عنوان بهترین بازار مصرف و بردن نفت آنها فرصتی را به وجود می آورد.
 
وی افزود: به ذهن هیچ فردی نمی رسید که امکان انجام کار وجود دارد. مثلا 60 سال فلسطینی ها مبارزه می کردند اما فکر نابودی اسرائیل در ذهنشان نبود اما چند حادثه به این تفکر نتوانستن ضربه زد.
 
مهمترین عامل ایجاد مقاومت در منطقه؛ انقلاب ایران  
 
حسینیان در خصوص عوامل موثر برای ایجاد حس مقاومت عنوان کرد: مهمترین موضوع، انقلاب اسلامی ایران در سال 57 بود. در سال 75 اسرائیل به لبنان حمله می کند و در سال 82 تا بیروت می آید و بیروت به عنوان دومین پایتخت اسلامی سقوط می کند اما بر اثر مقاومت هایی که صورت می گیرد، به قسمت کمربند امنیتی عقب نشینی می کند و در سال 2000 هم از کل جنوب لبنان می رود. این بر مبنای تفکر مقاومتی امام(ره) است.
 
مسعود حسنیان یادآورشد: در سال 2003 بعد از 11 سپتامبر شاهد حضور آمریکا در افغانستان هستیم و آمریکا 150 هزار نیروی نظامی به دو کشور اسلامی و عربی می آورد و کینه ای نسبت به آمریکا در این کشورها به وجود می آید. در سال 2006 شاهد جنگ 33 روزه و بعد جنگ 22 روزه هستیم.
 
این کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه توضیح داد: تمام این جریان ها به آن تفکری که هیچ کاری نمی شود انجام داد، تلنگر می زند. یکی از مهمترین حوادثی که به این تفکر ضربه زد و این انفجار را ایجاد کرد، ورشکستگی بانک های آمریکایی و اروپایی و تأثیر آن روی بانک های عربی در سال 2009 است. میلیون ها دلار از کشورهایی که اقتصاد تنگاتنگی با غرب دارند، خارج می شود.
 
حسینیان درباره اولین کشور درگیر با انقلاب خاطرنشان کرد: اولین کشور تونس است و نزدیکی اقتصادی به کشورهای غربی باعث انقلاب تونس شد.حضور فضای مجازی و سایبر و خودسوزی جوان تونسی، جرقه های ایجاد انقلاب را ایجاد می کند. در فضای عمومی خودسوزی موضوع مهمی نیست اما چون آمادگی منطقه ای وجود دارد و فشار استبداد حاکم بیشتر است، جرقه ایجاد می کند. تونس همسایه الجزایر است و الجزایر کشوری است که یک میلیون شهید داده است و در دهه90 هم داستان با لخاج و غیره وجود داشته و خودسوزی این ضربه را ایجاد می کند.
 
میرمسعود حسینیان همچنین درباره زمینه های انقلاب در مصر تشریح کرد: در مصر هم دومینوی این داستان تکرار می شود. اینکه چرا مصر اساس حرکت قرار می گیرد، به دلایل سابقه تاریخی و عوامل دیگرست. مثلا در مصر وقتی مبارک ساعت 8 می خواست به جایی برود، از 7 صبح خیابان ها بسته می شد و من علت آن را پرسیدم و جواب این بود که از زمان فراعنه عادت کردیم بنده باشیم و عده ای بر ما خدایی کنند.
 
وی افزود: فقر و زندگی کردن 3 میلیون نفر در مقبره ها یکی دیگر از عوامل بروز انقلاب است. مصر وضعیت استراتژیکی در منطقه دارد. بعد از ایران مهمترین پایگاه استراتژیک برای آمریکا مصر است. همچنین بهترین حافظ منافع اسرائیل در منطقه مصر است. مصر اولین کشوری است که حرمت بین اسرائیل و کشورهای عربی را شکسته است. در این شرایط این حوادث در مصر اتفاق می افتد.
 
بستر زایش اخوان، تهاجم فرهنگی غرب به رهبری انگلستان
 
طالب زاده خطاب به افقهی می پرسد بسیاری از ما سابقه اخوان المسلمین در مصر را نمی دانیم و آیا 50 سال قبل مردم کار دیگری انجام می دادند و یا مسأله دیگری برایشان به وجود آمده است و وی در پاسخ گفت: نام مصر و اخوان قرین هم هستند و جایگاهشان ویژه است. بستر زایش اخوان به وسیله خلأ در حکومت عثمانی و تهاجم فرهنگی غرب به رهبری انگلستان پدید آمد. چراغ فکری روشنی اسلامی علی رغم تلاش های محمد عبده و غیره خاموش بود اما تشکلی که بتواند اسلام سیاسی به وجود آورد، نبود.
 
افقهی افزود: شخصیتی مثل حسن بنا در شرع اسماعیلیه تشکل اخوان المسلمین را در سال 1928 ایجاد کرد. وی فرد هوشمندی بود و اشراف نسبی نسبت به مصر، جهان اسلام و خلأ تشکل های سیاسی داشت. این تشکل اول در مصر سرایت کرد و بعد هم از قلمرو مصر خارج شد و شعب آن در سوریه و لبنان ایجاد شد. وقتی بنا می خواست حرکت خودش را شروع کند، با چند موسسه دینی کارش را شروع کرد و نمی خواست مبارزه کند و در تعریف رویکرد اخوان المسلمین خط و نشان ها را به وجود آورد.
 
این کارشناس خاورمیانه وشمال آفریقا گفت: بنا اخوان المسلین را یک دعوت سلفی گری و بازگشت به اصول ناب قرآن و سنت پیامبر، طریقه ای از سنی گری و پایبند به عبادات مطهر می داند. چون حسن بنا در یک خانواده صوفی مسلک متولد شد، نمی خواهد این رگه را رها کند و معتقد به سوفی گری و  محبت خداوند است.
 
وی ادامه داد: اخوان یک تشکل سیاسی و خواهان اصلاح حاکمیت و تربیت امت بر محور عزت و کرامت است. اخوان می خواهد به روز باشد واعضای آنها باید رابطه علمی و فرهنگی داشته باشند و موظف به تحصیل هم هستند. ویژگی های متمایزکننده اخوان نسبت به تشکل های دیگر اول: دوری از مواضع اختلاف برانگیز، دوم: دوری از سیطره عوام و خواص سوم: دوری از احزاب و هیئت ها چهارم: پایبندی به سلسله مراتب سازمانی پنجم: اولویت دادن به کارهای عملی و تبلیغاتی روی قشر جوان است. عمده فعالیت های اخوان در روستاها و شهرستانها بود چون روستا به فطرت انسانی نزدیک تر و پذیرش اسلام نزدیک ترست.
 
سید هادی افقهی اظهار کرد: اخوان دچار نوسانات و هجمه های بسیار شدند وشهدا و زندانی دادند. درجنگ سال 1948 علیه رژیم صهیونیستی در کنار احزاب دیگر جنگیدند. در دوران ملک فاروق قبل ازکودتای 1952، دوران ناصر، دوران انور سادات و دوران مبارک که زمان آرامش و مشارکت در حیات سیاسی بود،برخوردهای متفاوتی با آنها شد. اوج درخشش اخوان زمانی است که به مسند قدرت می رسند و رئیس پارلمانی که منحل شد، می خواهد تفکرات خود را عملیاتی کنند.
 
ماجرای شیخ تکفیری در لبنان
 
نادر طالب زاده درباره مشکلات ایجاد شده در مصر متذکر شد: الان مشکلات تفکرات اخوان،سلفی ها  و تکفیری ها سرریز کرده است. در صیدا شیخ احمد العسیر جاده را به روی مردم شیعه حزب الله که به جنوب می روند، می بندد و فتواهای عجیب می دهد.عقبه تمام آنها مصر بر می گردد.
 
میرمسعود حسینیان کارشناس ارشد خاورمیانه با اشاره به گفته طالب زاده عنوان کرد: داستان شیخ العسیر و بروزش با داستان سوریه است. با داستان القصیر سلفی گری رشد می کند.
 
حسینیان افزود:القصیر یکی از مناطق با اهمیت در مناطق مرزی لبنان و سوریه است اما به هم مرتبطند. در القصیر سوریه بیش از 30هزار لبنانی از انواع مذاهب زندگی می کردند. با گذشت 2 سال و نیم از حوادث سوریه، انواع فشارها و شکنجه ها بر این مردم وارد می شد.
 
این کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه کمک حزب الله به القصیر را موثر دانست و گفت: حزب الله حدود دو سال با سکوت و مدارا و صحبت با ارتش تلاش می کند جلوی مشکلات مردم در القصیر را بگیرد. القصیر به دلیل ارتباط با لبنان و مدیترانه منطقه ای عملیاتی است. بالاخره القصیر به کمک نیروی مقاومت آزاد می شود.
 
حضور نظامی 30 کشور در سوریه  
 
حسینیان اظهارکرد: در خود القصیر سلاح های اسرائیلی از شمال مدیترانه و لبنان وارد و پخش می شد. در این دو سال که بیش از 30 کشور نظامی در سوریه حضور دارند و آدم فرستادند، هیچ کس اعتراضی نسبت به دخالت بیگانگان نداشت. تا اینکه  حزب الله قصیر را آزاد کرد و بعد از آزادی این شهر نعره دخالت و فتنه گری در امور داخلی بلند شد و مسائل دخالت بیگانه و سنی کشی و شیعه کشی را به وجود آوردند.
 
میرمسعود حسینیان با بیان اینکه این فضا در مصر و جاهای دیگر سر ریز کرد و همایش ها و تظاهراتی به وجود آمد،افزود: در داخل لبنان هم تلاش کردند بین علوی ها و سنی ها اختلاف به وجود بیاورند اما نشد و بعد از قطع ارتباط در طرابلس، می خواستند درگیری را به جنوب منتقل کنند. شیخ احمد قصیر از مدت ها قبل در منطقه فضای ملتهبی به وجود آورد و حوادثی ایجاد شد که ارتش مقابل قصیر قرار گرفت و شیعه وسنی مقابل هم قرار نگرفتند.
 
پس از این صحبت ها مستندی پخش شد که وقایع بعد از عزل مرسی را دراسکندریه و پرت کردن بچه ها را به پایین نشان می داد و افقهی درباره آن گفت:مرسی می دانست سونامی وحشتناکی رخ می دهد و سعی می کرد سلفی ها را نگه دارد. مرسی در سخنرانی های خود گفته بود اگر یک میلیون نفر از عملکردم ناراضی باشند، استعفا می دهم. این نتیجه دوقطبی شدن و رادیکالیزه شدن جامعه مصر و حرکت به سوی جنگ داخلی است.
 
افقهی هنگام پخش مستند دوم که با سخنرانی مرسی همراه بود، یادآور شد: یکی از خطاهای کشنده مرسی گرفتن پرچم سوریه در زمان استعمار فرانسه و ضدانقلاب هاست. او در اولین سخنرانی بعد از سلام به جمعیت رسما اعلام می کند که ما قطع رابطه خود را با سوریه اعلام می کنیم وکاردار خودمان را فرا می خوانیم و حاضریم ملت و نیروهای مسلح مصر به یاری مردم سوریه برای سرنگونی بشار اسد بروند.
 
وی افزود: مرسی در روزهای اول سخنرانی های خود گفته بود، اجازه دخالت کشورهای دیگر در امور مصر و یا دخالت خودمان را در امور کشورهای دیگر نمی دهیم اما موضع او تغییر می کند و اینگونه پیام می دهد.
 
میرمسعود حسینیان کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه با اشاره به استفاده نکردن اخوان از تجربیات و انتخابات مصر گفت: در انتخابات مصر مطالب جالبی وجود دارد.مرسی به عنوان کاندیدای رزرو اخوان می آید و از آن طرف هم احمد شفیق فرمانده نیروی هوایی مبارک می آید.
 
این کارشناس ارشد حوزه خاورمیانه افزود: در مصر بیش تر از 46 درصد از مردم در انتخابات شرکت نمی کنند. از یک طرف مردم عادت نداشتند در انتخابات شرکت کنند چون شرایط قانون اساسی طوری بود که فقط لباس ریاست جمهوری بر تن مبارک بود و مردم برای خودشان حقی قائل نبودند. از طرف دیگر اخوان هنوز قوی نبودند و مردم هم اخوان را نمی شناختند.
 
وی گفت: از اخوان که 80سال تئوری پردازی کرده است این توقع وجود داشت که مصر را بشناسد اما از این تجربه استفاده نشد.
 
در نیمه پایانی برنامه « راز» نیز گزارش وهابی ها و عقایدشان درباره کشتار شیعه و حمله به سامرا پخش شد و افقهی گفت: آنها شیعه را کافر می دانند و با این نگاه بسته و افراطی به منزل شیخ شهید می روند و خانه اش را آتش می زنند و سر شیخ را می برند. آنها معتقدند حق با آنهاست و به جز شیعه با مذاهب دیگر مشکل دارند. وهابی ها میلیون دلار در مصر خرج کردند که مردم را گمراه کنند.

امام رئوف از کدام مسیر وارد ایران شد

استاد تاریخ اسلام با بیان اینکه مأمون با پیشنهاد ولایتعهدی به امام رضا(ع) در صدد تحکیم پایه‌های حکومت خود بود، گفت: مسیر حرکت کاروان امام(ع) از مدینه به مرو، طبق دستور مأمون، از راه بصره و اهواز و فارس بود.

به گزارش سرویس فرهنگی مشرق، محمدحسین رجبی دوانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت‌وگو با فارس، با اشاره به جنگ قدرت بین دو پسر هارون الرشید، ابراز داشت: پس از پیروزی مأمون، وی متوجه شد که نگاه جامعه معطوف به جایگاه ویژه ائمه معصومین(ع) است، زیرا با توجه به شرایط دوران امامت امام صادق تا امام موسی کاظم(ع)، مردم به شدت به سمت این بزرگواران ابراز ارادت می‌کردند.

وی با بیان اینکه مأمون بعد از کشتن برادرش که از نظر اهل تسنن یک خلیفه مشروع بود، به شدت جایگاه خود را در خطر می‌دید،‌ درباره علت اصرار مأمون عباسی به ولایتعهدی امام افزود: یکی از مهم‌ترین علت‌ها روی آوردن مردم به سوی علی بن موسی‌الرضا(ع) و احترامی که مردم برای ایشان قائل بودند و همچنین از آنجایی که مأمون بیشتر مقام‌های تراز اول لشکری و کشوری خود را از ایرانیان قرار داده بود، این رفتار باب میل عرب‌ها نبود و به همین دلیل با او به شدت مخالفت ‌کردند.

رجبی دوانی با اشاره به قیام سادات علوی در آن برهه زمانی، بیان داشت: سادات علوی که از جور و ظلم مأمون به تنگ آمده بودند در سراسر جهان اسلام دست به قیام زدند که این قیام‌ها به شدت پایه‌های خلافت مأمون عباسی را به مخاطره انداخته بود، بنابراین مأمون با یک دور اندیشی برای اینکه ارتباط سادات علوی را با امام رضا(ع) قطع کند و جلوی این آشوب‌ها را بگیرد و علویان را وادار به سکوت کند، امام را از مدینه به مرو فرا خواند.

وی ادامه داد: همچنین مأمون برای اینکه بنی عباس را بترساند تا علیه او شورش نکنند تصمیم گرفت امام را جانشین خود قرار دهد تا در سایه آن بتواند بنی‌عباس را در برابر خود رام کند و این نکته را به آن‌ها یادآوری کند که در صورت مخالفت، خلافت را از بنی عباس خارج و به بنی‌هاشم می‌سپرد.

این پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه امام رضا از روی اجبار درخواست مأمون را پذیرفت، اظهار داشت: امام(ع) برای آگاهی مردم به صورت علنی از این سفر اظهار ناخشنودی کرد، با این وجود روزی که ‌خواست از مدینه حرکت کند، خاندان خود را جمع کرد و از آنان خواست برای او گریه کنند و فرمود: من دیگر به میان خانواده‌ام بر نخواهم گشت، آن گاه وارد مسجد رسول خدا(ص) شد تا با پیامبر(ص) وداع کند، حضرت چندین بار وداع کرد و باز به سوی قبر پیامبر بازگشت و با صدای بلند گریست.

وی درباره نحوه پیشنهاد دادن ولایتعهدی مأمون به ثامن‌الحجج(ع) گفت: هنگامی که امام رضا(ع) وارد مرو شدند، مذاکراتی بین آن حضرت و مأمون آغاز شد و مأمون در ابتدا پیشنهاد کرد که خلافت را به آن حضرت واگذار کند که امام رضا(ع) به شدت از پذیرفتن این پیشنهاد امتناع کرد، مأمون که شاید خودداری امام را از پیش حدس می‌زد گفت: حالا که این طور است، پس ولیعهدی را بپذیر! امام فرمود: از این هم مرا معذور بدار.

رجبی دوانی با بیان اینکه فضل بن سهل وزیر ایرانی مأمون از رد پیشنهاد خلافت از سوی امام رضا(ع) بسیار متعجب شد، ابراز داشت: فضل بن سهل با شگفتی گفت: خلافت را هیچ گاه چون آن روز بی‌ارزش و خوار ندیدم، بعد از اینکه امام رضا(ع) از پیشنهاد ولایتعهدی سرباز زد،‌ مأمون دیگر عذر امام را نپذیرفت و جمله‌ای را با خشونت و تندی گفت که خالی از تهدید نبود، او گفت: عمر بن خطاب وقتی از دنیا می‌رفت، شورا را در میان 6 نفر قرار داد که یکی از آن‌ها امیرالمؤمنین علی(ع) بود و چنین توصیه کرد که هر کس مخالفت کند گردنش زده شود!.. شما هم باید پیشنهاد مرا بپذیری، زیرا من چاره‌ای جز این نمی‌بینم!

وی ادامه داد: ثامن‌الحجج(ع) ناچار پیشنهاد مأمون را پذیرفت و فرمود: «من به این شرط ولایتعهدی تو را می‌پذیرم که هرگز در امور ملک و مملکت مصدر امری نباشم و در هیچ یک از امور دستگاه خلافت، همچون عزل و نصب حکام و قضاوت و فتوا، دخالتی نداشته باشم»، امام رضا(ع) از این طریق خواست که در هیچ یک از کارهای خلافت و گناه‌ اعمال مأمون شریک نباشد.

این مورخ تاریخ اسلام درباره مسیری که امام رضا(ع) از مدینه تا خراسان پیمودند، اظهار داشت: طریق حرکت کاروان امام(ع) از مدینه به مرو، طبق دستور مأمون، از راه بصره و اهواز و فارس بود، شاید به این جهت که از قسمت‌های کوهستانی غرب ایران و قزوین و قم -که مرکز اجتماع شیعیان بود- عبور نکنند.

بانک مقالات

بانک مقالات

---

مفهوم شناسی نور و ظلمت در قرآن کریم	اسماء سلطان
سیری در مسئله شفاعت	آسیه بانو
نگاهی به اخلاق کارگزاران در کلمات امیرمؤمنان علیه السلام	آفرین قائمی
جستاری در مسئله فطری بودن دین و حس پرستش
جستاری در مسأله قرآن و فرهنگ زمانه
آشنایی با تمیم داری - چهره پدید آورنده اسرائیلیات	آمنه غفاری
قساوت قلب در قرآن
معرفی برخی شاگردان امام جواد علیه السلام	ارم صادق
سیر تدریجی بیان احکام در قرآن کریم	افسانه جمشیدی
بررسی نقش نیت در تأمین سعادت انسانی
خواجه نصیر الدین طوسی و نقش او در پیشبرد و حفظ مکتب تشیع و شیعه
نگاهی به تاریخچه نظریه ولایت فقیه
نگاهی به عصمت پیامبران در قرآن کریم	ایلیا بتول
پیدایش تشیع در عراق	امل الحکیم
علل پیدایش نخستین فرقه های شیعه
نقش آیت الله حکیم در گسترش شیعه
علل اساسی نفوذ تشیع در ایران
نفس انسانی و قوای آن از منظر فلسفه و اخلاق	اعظم ملاصادقی
نقش محبت والدین در بهداشت روانی کودکان
گذری بر مسائل فلسفه اخلاق در آثار شهید مطهری
نگاهی به آغازین مرحله تهذیب در کلام بزرگان	سیده ارم زهرا تقوی
جستاری در نسبی یا مطلق بودن اصول اخلاقی
ایمان و عمل صالح و ارتباط آن دو
زن، استعدادهای معنوی و الگوهای عینی در قرآن کریم
نگاهی به مکاتب غایت گرا در فلسفه اخلاق و نقد مهمترین دلائل
نگاهی به مشترکات و تفاوتهای وجودی زن و مرد و کارکردهای آنها
برخی نکات تربیتی در دعای استقبال از ماه رمضان
برخی نکات تربیتی در دعای استقبال از ماه رمضان 2
نگاهی به تاریخچه و حکم فقهی ازدواج موقت در نزد فرق اسلامی	الهام محرابی زاده
بررسی و نقد احادیث موضوعه درباره شخصیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم	بتول سادات امینی
بررسی مسئله زوجیت و تولید مثل های غیرجنسی
مفهوم شناسی واژه ی عزت و راههای کسب آن
جستاری در مسئله ی خشیت
هبوط آدم در قرآن و تورات
حجاب در قرآن
ازدواج، تجرّد و تعدد زوجات از نگاه ادیان ابراهیمی	تصویرفاطمه
جایگاه انسان در نظام هستی
گزارشی از روشهای تربیت کودکان در بین شیعیان هند	تنظیم زهرا
ستاره ای بر آسمان جبل عامل - نگاهی به زندگانی شیخ حرّ عاملی
جستاری در زندگانی و شخصیت صاحب بن عباد
اعجاز علمی قرآن	جمیله براتیان
عیسی -علیه السلام- در قرآن و عهد جدید
احکام تطبیقی آیات طلاق	جواهر محمدی
بررسی شبهات حول اعجاز قرآن
تاریخ تشیع در تایلند	چلالی آکونخن
پیامدهای سیاسی و عقیدتی تفرقه میان مسلمانان	حکیمه مهدیان
پیامدهای فرهنگی اجتماعی و اخلاقی تفرقه
نگاهی به مراسم عزاداری زنان شمال هند
بررسی وقوع نسخ در قرآن کریم	حکیمه براتیان
بررسی مفهوم نفاق
جستاری در مفهوم و کاربرد عقل منبعی و ابزاری
نقش زنان در دوران حکومت حضرت مهدی علیه السلام	خدیجه ملکان
نگاهی به کارکردهای قلب از منظر قرآن کریم و عرفان نظری
نگاهی به فضیلت گرایی در فلسفه اخلاق
قول به صرفه، برداشتها، دلائل و کاستیها	خدیجه عسکری ولاشانی
نگاه ادیان ابراهیمی به دنیا	رباب فاطمه
بررسی و نقد شبهات مستشرقان پیرامون مصادر قرآن	رحیمه وی گدایوا
جستاری در اسلوب شناسی قصص قرآن و منشأ وحیانی آنها	رخسانه دانش
اخلاق سیاسی در سیره ی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم	رضوانه صدیق علوی
اهل بیت -علیهم السلام- در آیه ی تطهیر
رؤیا از منظر قرآن و دانش بشری
مفهوم و مصداق آیه مودت
علل و آثار حجاب از دیدگاه قرآن و سنت	سیده ریاض فاطمه زیدی
نگاهی به آراء موافق و مخالف نظریه ی صرفه	ریحانه سادات هاشم آبادی نیا
نگاهی به ادله نقلی ولایت فقیه	رقیه بانو
شرایط انفاق در قرآن کریم	زرینه
جستاری در مسأله شرک و پیامدهای آن در قرآن کریم
اعجاز قرآن و مستشرقان	زیبا زهرا زیدی
نوب خاص امام زمان علیه السلام	زهرا رئیسی
جایگاه عقل در قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان
گذری بر اختلافات فقهی شیعه و اهل سنّت	زهرا نقوی
بررسی آغاز و منشأ پیدایش شیعه از دیدگاه مستشرقان	زهرا حسینی
احکام ثانوی در اندیشه امام خمینی ره	زهرا واعظی
نقش خواص جبهه ی حق در حکومت علوی	زهرا فرزانگان
نقد و بررسی احادیث ولایت از دیدگاه اهل سنت
عقل عملی و عقل نظری
بداء سیری در آیات و روایات
محدث نوری
نقش حضرت علی علیه السلام در پیدایش و بالندگی هسته مرکزی تشیع	زهره سادات امینی
جستاری در انقلاب مشروطه
طول عمر امام زمان علیه السلام	زینب سادات موسوی
مجلسی اول, مرد علم و عمل
چگونگی و مراحل آفرینش جهان و قرآن و نهج البلاغه	زهرا سجادی
توسل و عشق به اهل بیت -علیهم السلام - در سیره بزرگان	زینت پاکاری
جستاری در مسئله غضب
گذری بر جایگاه زن در قرآن کریم
فلسفه نیاز بشر به امام
نگاهی به خیر اخلاقی در فلسفه اخلاق ارسطو
توسل در قرآن کریم	سبیکا میتانی
حجیّت اجتهاد
اسمای حسنای الهی در سوره ی حشر
قرآن کریم و عدم اشاره به نام افراد خاص	سکینه الهاشم
نگاهی به اسرائیلیات در داستان حضرت ادریس علیه السلام	سکینه کرمعلی
گذری بر دولت آل بویه	سکینه سادات هاشمی
ادله عقلی ولایت فقیه
کارشکنی یهود پس از هجرت پیامبر از دیدگاه قرآن- کارشکنی های سیاسی	سمیه کارگر
کارشکنی های فرهنگی و اقتصادی یهود از دیدگاه قرآن
بررسی خاستگاه تصوف و عوامل مؤثر در شکل گیری آن
بررسی خاستگاه و عوامل پیدایش صوفی گری در اسلام
بررسی عملکرد بهائیت در عصر پهلوی
نگاهی به سرگذشت برخی چهره های مطرح تصوف اسلامی در عصر سلجوقی
بررسی امامت در کتاب محاسن
بررسی مراکز و موسسات شیعی انگلستان
بررسی اندیشه غلو در تاریخ شیعه
تفسیر ترتیبی سوره کوثر	سیتی زیناتون
نگاهی به ادلّه عدم تحریف قرآن از دیدگاه تشیّع	سیده رابیل
جستاری در مسئله علم غیب
طلایه داران وحدت در جهان اسلام	سوسن بازرگان
پیدایش تشیع در کشمیر	شاهینه حسن
امیرکبیر و پیشبرد فرهنگی و مذهبی ایران	صابره احمدی موقر
حجت سنت نبوی از دیدگاه قرآن کریم
اسماعیلیان در ایران
خاتمیت اسلام و شبهات وارد بر آن
حجیت و اعتبار عقل از دیدگاه آیت الله جوادی آملی
تاریخ و چگونگی جمع قرآن کریم	صلحه سعید
توبه ی نصوح در قرآن و روایات
جستاری در گرایش ادبی و بیانی در تفسیر قرآن کریم
نگاهی به اسرائیلیات در داستان حضرت سلیمان علیه السلام	صغری خاتون
قدرت اندیشه زن از منظر اسلام	صدیقه رحیمی ثابت
امامت از دیدگاه اسماعیلیه
پاسخ به برخی ایرادات مطرح بر نظریه ولایت فقیه
تبیین عقل زن در روایات
نگاهی به اسرائیلیات در داستان حضرت آدم علیه السلام	طاهره رحیمی
آثار ذکر و پیامدهای شوم غفلت از یاد خدا
تبیین حقیقت سجده ی برادران حضرت یوسف علیه السلام	طاهره رضایی
نگاهی به رابطه دین و اخلاق	طاهره نجمه
جستاری پیرامون موضوع اخلاص
مهجوریت قرآن و راه رفع آن در بیانات امام خمینی ره	طیبه ربانی
بررسی و نقد صحیح بخاری	عزیزه ادیب
جستاری در مسئله تقیه
جایگاه عقل در قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان	عشرت فاطمه
جستاری در شبهه شناسی آموزه ی ولایت فقیه	عطیه زهرا
وضعیت شیعیان کشمیر	فاطمه احمدی
واکاوی التباس حق و باطل پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و اقدامات حضرت علی علیه السلام در قبال آن	فاطمه الحماد
مراکز فرهنگی شیعیان در عربستان
کنوانسیون رفع تبعیض علیه زن و ملاحظات دینی	فاطمه ترکاشوند
تمدن اسلام در قرن چهارم و پنجم	فاطمه - کومو -
جنگ های ارتداد و ردّه	فاطمه رضوانی
صحیفه ی سجادیه در راهکارهای تربیتی امام سجاد علیه السلام
نگاهی گذرا به نظریه ی اخلاقی افلاطون	فاطمه کولیبالی
عقاید بهاییت	فاطمه عبادی نیک
نگاهی به وضعیت شیعیان در بحرین
سلفیه و وحدت شکنی
نقش عقل در استنباط احکام
طواف نساء
وجوه اعجاز قرآن	فاطمه محبی
معتزله؛ عقل گرایان افراطی یا اعتدالی
رابطه ایمان و عمل صالح و تأثیر هر یک بر سعادت انسان
عملکرد امیرالمومنین علیه السلام در دوران خلفاء	فرانک رضاپور
علل و عوامل جنگ ها در دوره حکومت امام علی علیه السلام
جایگاه زن در هندوئیسم و اسلام	غدیر فاطمه
احکام حکومتی در اسلام	کفلیه بتول
نقش عقل در ارزیابی حدیث
قم در قرون نخستین هجری
مرحوم کلینی و کتاب کافی
آیین های شیعی در اندونزی
جستاری در مسئله تزکیه نفس	کبری فاطمه
معیار فعل اخلاقی از منظر اندیشمندان غرب و مسلمان
مروری بر مهمترین شاخصه های نظام اخلاقی ادیان ابراهیمی
خوردنیهای حرام در آیات قرآن	کانیکی جامانقول آوا
نادره ی دوران -گذری بر زندگانی محقق کرکی -	گلناز احمدی
بررسی شخصیت سید جمال الدین و نقش او در بیداری افکار مسمانان	لینا بوجباره
حضرت مهدی علیه السلام در نگاه اهل تسنن
نگاهی به مسئله غفلت در آیات و روایات
جستاری پیرامون امر ازدواج در قرآن کریم و کلام معصومین علیهم السلام	مبینه اختر
جستاری در سنت ابتلاء و آزمایش پروردگار
اعجاز بیانی و نظم آهنگین قرآن کریم
صدیقین در قرآن کریم
جستاری در مسئله شخصیت در اخلاق روایی	مریم بانو
تواضع در سیره ی بزرگان
کاوشی در تسبیح موجودات غیر ذی شعور	سیده ممتاز مهدی
چگونگی مقابله قرآن با تفکرات عصر جاهلیت
اخباریان برجسته شیعه	منیر سادات سجادیان
عقلانیت در اندیشه ی وهابیت
جستاری در مسئله رجعت
نگاهی به چیستی وحی از منظر اسلام و مسیحیت	مریم اسماعیلی
اخباریان برجسته شیعه	معصومه امینی
مراحل پیدایش و تکامل جنین در قرآن	مریم بتول
جستاری در حقیقت ذکر و آثار و نتایج آن در زندگی	مریم توانایی رنجبر
بررسی شیوه های عمل منافقان از منظر قرآن کریم	معصومه فاضلی
گرایش اجتماعی در تفسیر قرآن
مفهوم شناسی واژه فضل در قرآن کریم
اکرام یتیم در قرآن کریم و سنت معصومین علیهم السلام
تشبیهات تربیتی در قرآن کریم
بررسی تطبیقی برخی صفات خداوند در قرآن و تورات	مهناز حیدرپور
سیری در مصحف فاطمه سلام الله علیها
اهمیت و نقش تربیتی تکریم کودکان و برخی راهکارهای عملی	مهناز بتول
نگاهی به زمینه ها و عوامل شعار جدایی دین از سیاست	نادیه زهرا
نگاهی به تقش ابن عباس در تاریخ اسلام	نیره سادات اسماعیلی طبا
دارالتقریب مصر	نفیسه دهبان
شخصیت کعب الاحبار و نقش آن در اسرائیلیات	نیک بخت موسوی
گذری بر زندگانی ملاصدرا	نیک بخت واعظی
نگاهی به اشکال مختلف نماز در برخی ادیان الهی	نصرت فاطمه
انسان کامل از دیدگاه قرآن و اهل بیت علیهم السلام	واهبه تهذیب
پاسخ به شبهات وهابیت	هیفا الناصر
شخصیت علی بن یقطین و نقش او در حفظ کیان تشیع

---

فرقه وهابیت و عملکرد آن در تاریخ معاصر

فرقه وهابیت و عملکرد آن در تاریخ معاصر

عباس جعفری

مقدّمه

به طور قطع، می‌توان گفت: در دنیای کنونی، غیر از کشور ایران، هیچ دولتِ اسلامی که قانون و مقرّرات حاکم بر آن کشور، برخاسته از قرآن و سنّت صحیح (متجلّی در تشیّع اثنا عشری) باشد، وجود ندارد. در این میان، کشور عربستان به جهت قداستی که حرمین شریفین به آن بخشیده و در نگاه مسلمانان جهان به عنوان مهبط وحی و کانون نزول قرآن و سرزمین پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در دوره 23 ساله شناخته شده جایگاه ویژه‌ای دارد.

این کشور از گذشته‌ای نسبتا دور، تحت حاکمیت ترکان عثمانی قرار داشته و پس از جنگ جهانی اول و دوم با تلاش حاکمان محلّی و با حمایت بریتانیا و امریکا خاندان آل‌سعود بر سر کار آمدند و تاکنون بر این سرزمین شریف حکم‌رانی می‌کنند و در پرتو حکومت این خاندان است که مذهب وهابیّت در این کشور رواج یافته است. در رأس برنامه‌های فکری وهّابیان مبارزه با افکار و اندیشه‌های ناب تشیّعِ دوازده امامی قرار دارد که کانون آن، کشور ایران با سرمایه عظیم و گران سنگ حوزه‌های علمیه و مراجع و علمای بزرگ است.

یکی از ابزارهای مهم حاکمان عربستان سلاح نفت و ثروت حاصل از فروش آن به سراسر جهان و سعی و تلاش زیاد مبنی بر معرفی اسلامِ سلف صالح به مسلمانان کشورهای اسلامی در آسیا، افریقا، اروپا و امریکا می‌باشد که این مسأله پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران گسترش زیادتری پیدا کرد.

چاپ کتاب‌های پیشوایان سلفیه و وهّابی مانند ابن‌تیمیه، ابن‌قیّم، محمد بن‌عبدالوهّاب و خاندان او و صدها کتاب[1] و مجله دیگر در عربستان و خارج از آن، بر علیه تشیّع، انقلاب اسلامی، رهبری و مردم ایران با به کارگیری جدیدترین فناوری تبلیغاتی و همچنین تربیت مبلّغان وهّابی و تأمین هزینه‌های مالی آن ها، ساختن مساجد متعدّد در سراسر جهان، کمک‌های بلا عوض و سرمایه گذاری‌های کلان در راه نشر و گسترش اسلام سعودی، گوشه‌ای از فعالیت‌های حاکمان وهابی به شمار می‌آید.البته وهّابیت در زمان حاضر، دیگر آن وهّابیت خشن اولیه در دهه‌های نخستین قرن بیستم (1913 م) نیست که در راه استقرار حاکمیت خود، با کمک اربابان قدرتمند مانند انگلستان، هرگونه صدای مخالف مانند آل‌رشید در کویت (مورد حمایت عثمانیان) و شرفای مکّه را سرکوب نمود، بلکه وهّابیت کنونی حاکمیتی به ظاهر مهربان با مردم و متمایل به دست رسی به آخرین پیشرفت‌های علمی و صنعتی جهان و مظاهر نوین تمدن و رفاه می‌باشد که البته این‌ها همه از قدرت نفت و ثروت فراوان کشور عربستان می‌باشد که بنا به اعتراف کشورهای صنعتی دنیا، بر بیش‌ترین و بزرگ‌ترین انبارهای نفت جهان تسلط دارد.[2] در مرکزیت وهّابیان عربستان، پادشاه (مَلِک) حاکم مطلق است و هیچ کس حق عزل او را ندارد و تاکنون که بیش از هفتاد سال از تأسیس حکومت آل‌سعود می‌گذرد، هیچ گونه قانون مدوّنی که در برابر اراده و خواست پادشاه قرار داشته باشد، وجود ندارد. امروزه منافع مردم عربستان با خاندان سعودی گره خورده است. از این رو، حفظ آل‌سعود و تسلّط آنان بر امور کشور و شؤون مملکتی با هر قیمت، در درجه اول اهمیت قرار دارد. جمعیت خاندان آل‌سعود، که بیش از چهار هزار نفر می‌باشند، عمده مشاغل و پست‌های کلیدی را در سراسر کشور وسیع و پهناور عربستان در دست دارند.مذهب رسمی کشور عربستان سنّی حنبلی است که بر اساس تعالیم محمد بن‌عبدالوهّاب اداره می‌شود و اقلیّتی (15%) در منطقه شرقی، قطیف، احساء، دمام و ظهران شیعه می‌باشند. خاندان محمد بن‌عبدالوهّاب که به «آل الشیخ» معروف شده‌اند، پست‌های مهم افتا، ارشاد، تبلیغات، آموزش مذهب وهّابیت و مانند آن را در دست دارند.

در ذیل، به ساختار مذهبی، فرهنگی و سیاسی کشور عربستان سعودی و عملکرد آن در دوره‌های اخیر، پس از تأسیس کشور و استقرار قدرت وهّابیان اشاره می‌شود:

الف. مذهب وهّابی گری

محمد بن‌عبدالوهّاب نجدی تمیمی در سال 1115 ق/ 1703 م در عُیینه (یکی از مناطق نجد در جزیرة العرب) به دنیا آمد. او مدت‌ها زیر نظر پدر، برادر و استادان خود، علوم حدیث، تفسیر قرآن و تاریخ را فرا گرفت تا این که پدرش در سال 1153ق از دنیا رفت. او مسافرت‌های متعددی انجام داد و سرانجام در سال 1160ق رهسپار درعیه شد و با محمدبن سعود (حاکم منطقه) آشنا و آراء و پندارهای خود مبنی بر دعوت به توحید خالص و سلفی‌گری را مطرح و او را مجذوب خود کرد و پیمان محکمی با هم امضا نمودند. براساس این پیمان تقسیم کاری صورت گرفت؛ یعنی سمت سازمان‌دهی و رهبری نیروها (جیش و سپاه) و نصب والی و حاکم برای مناطق، به عهده محمد بن‌سعود و سِمَت فتوا دادن، قضاوت و نصب قاضی برای مناطق و اجرای حدود، تعزیرات و جمع و نظارت بر توزیع بیت‌المال بر عهده محمد بن‌عبدالوهّاب گذاشته شد.[3] در سایه این پیمان و اتحاد بین محمد بن‌عبدالوهّاب به عنوان «امام الدین» (العقیدة) و محمدبن سعود به عنوان «امام السیف» (الجیش)، با هدف گسترش توحید و مبارزه با بدعت‌ها، حمله به مردم روستاها و شهرها آغاز شد و قریب شصت سال این وحدت و همکاری ادامه پیدا کرد. در طول این مدت، محمد بن‌عبدالوهّاب با تمسّک به ظواهر بعضی از آیات و احادیث، تمامی مخالفان خود را کافر و مشرک خطاب می‌کرد و فتوای قتل آنان و مصادره اموالشان را صادر می‌نمود. او پس از تألیف کتاب‌های متعدد و تربیت شاگردان و طرف داران زیادی در سال 1206ق درگذشت و در درعیه به خاک سپرده شد. اینک به طور خلاصه، به بخشی از آراء و پندارهای محمد بن‌عبدالوهّاب اشاره می‌شود:

توحید: معنای «لااله الاالله» برائت جستن از هر معبودی غیر از الله و اخلاص کامل به خدای یگانه است و هرکسی که به غیر خداوند متوسّل شود، مشرک می‌باشد؛ چون از غیر خدا (مخلوقان) طلب کمک و یاری کرده است.

شفاعت: درخواست شفاعت از پیامبر و اولیای الهی جائز نیست و بدعت است.

قبور: ساختن بناها روی قبور و نذر و نیاز و مانند آن شرک و بدعت است.

اعلان جنگ و جهاد: هر کسی که دعوت به توحید خالص را نپذیرد و با آن مخالفت کند، مال او حلال و خونش هدر است و جنگ‌های حکّام آل‌سعود و وهّابیان در حمله به مکّه، مدینه، عراق، یمن و سوریه بر این اساس بوده است. البته علما و دانشمندان شیعه پاسخ‌های مناسبی به ادعاهای وهّابیان داده‌اند.[4]

درباره سایر آراء و پندارهای محمد بن‌عبدالوهّاب مانند مخالفت با اختراعات و اکتشافات جدید، مسأله دخانیات و مانند آن بحث‌های زیادی مطرح می‌باشد که از آن‌ها صرف نظر می‌شود.[5]

ب. آثار و عملکردهای فرهنگی، علمی وهّابیان

پس از آغاز و استمرار دعوت وهّابیان و استقرار حاکمیت آل‌سعود، بیش‌تر سرزمین‌های مردم مسلمان جزیرة العرب مانند شهرهای مکّه، مدینه، طائف، دمام، نجران، بریده، الکبار، هفوف، جدّه، تبوک، ریاض (نجد) قطیف، الأحساء و مناطق دیگر به تصرف و اشغال حاکمان سعودی در آمد و با اجبار، آیین وهّابیان رسمیت یافت، ولی تعدادی از مسلمانان مناطق شرقی مانند قطیف، احساء عسیر و نجران، که قبلاً شیعه اثنا عشری بودند، تسلیم نشدند و هنوز هم مراسم دینی و مذهبی را طبق اعتقاد خود عمل می‌کنند.

وهّابیان نسبت به آیین‌ها و شعایر مذهبی سخت‌گیری زیادی می‌کنند و با تعمیر و ساختن قبور پیامبران، زیارت قبور اموات، توسّل به اولیای الهی، نذر برای مردگان، طلب شفاعت و بزرگداشت آن ها، به طور جدّی، برخورد می‌کنند! تمامی کتب، مجلات و سخنان خطبا در مساجد، به ویژه مسجدالحرام و مسجدالنبی، که چاپ، منتشر و ایراد می‌شود، درباره مباحث توحید و شرک، بدعت و نهی مردم در استفاده از دعا و توسّل و شفاعت می‌باشد. اینک شرح مهم‌ترین مراکز و دستگاه‌های فرهنگی تبلیغاتی وهّابیان:

1. تبلیغ وهّابی‌گری در داخل عربستان

1. وزارت حج و اوقاف و ارشاد و شؤونات اسلامی

به دلیل اهمیتی که مسأله حج در بین مسلمانان جهان دارد و همه ساله میلیون‌ها زن و مرد مسلمانِ عاشق حضور در مراسم عبادی سیاسی حج بیت اللّه الحرام و زیارت قبر مقدّس پیامبرگرامی و صحابه ایشان و بازدید از امکنه تاریخی، عازم عربستان می‌شوند، حاکمان سعودی وزارت‌خانه مستقلی به نام «حج» تشکیل داده‌اند که وظیفه اساسی و مهم آن، رسیدگی به مسائل حج و حجّاج می‌باشد. تمامی علما و دانشمندان وهّابی، باید آمادگی کامل در جهت برگزاری مراسم را داشته باشند و احکام و سؤالات شرعی حاجیان را طبق مذهب وهّابیت پاسخ گویند.

اداره حرمین شریفین (مکّه و مدینه) از وظایف عمده وزارت حج و شؤونات اسلامی است. این وزارت خانه به طور منظّم، کتب، مجلاتی برای معرفی مکان‌های تاریخی و اعمال مذهبی مسلمانان طبق مذهب وهّابیت چاپ، منتشر و توزیع می‌کند.[6] لازم به ذکر است که مؤسسات و نهادهای متعددی مانند «مجلس شورای الدعوة والارشاد»، «المجلس الاعلی و الشؤون الاسلامیة»، «ریاسة شؤون الحرم المکّی والحرم المدنی»، «دور الحج فی نشره الدعوة»، «هیئة الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر»، «الرسالة العالیة لادارة الهجرة العلمیة والاِفتا»، «الجماعة الخیریة لتحفیظ القرآن الکریم» و «هیئة کبار العلماء» زیرنظر وزارت حج فعالیت می‌کنند که هر کدام به سهم خود با برپایی جلسات، سخن رانی‌ها در داخل و خارج، تألیف کتب و چاپ نشریات و توزیع و اهدای آنان، به ویژه در ایام حج (ماه‌های ذی القعدة و ذی الحجة)، به وظایف خود عمل می‌کنند.

2. دانشگاه‌ها و مراکز علمی، مذهبی

1. «جامعة ام القری» بمکة المکرمة: این دانشگاه در سال 1369ق ابتدا به صورت دانشکده «الشریعة» تأسیس و در سال 1401ق با موافقت مجلس الوزراء به دانشگاه ام‌القری تغییر نام داد. هدف از تأسیس این دانشگاه، آموزش زبان عربی و گسترش فرهنگ اسلامی برای برادران و خواهران می‌باشد و در شهرهای جدّه و طائف نیز شعبه دارد.

دانشکده‌های «کلیة الشریعة»، «مرکز البحوث العلمی»، «احیاء التراث الاسلامی»، «مرکز البحوث النفسیة والتربویة»، «مرکز ابحاث الحج»، «معهد تعلیم اللغة العربیة» و «المرکز العالمی للتعلیم الاسلامی» زیرنظر این دانشگاه فعالیت می‌کنند.

این دانشگاه تاکنون کتاب‌ها و مجلات متعددی را چاپ و منتشر کرده است.[7]

2. الجامعة الاسلامیة بالمدینة المنوّرة: این دانشگاه در سال 1380ق برای خدمت به جهان اسلام و کمک به آموزش و تربیت علما و خطبا و مبلّغان مذهبی در شهر مدینه تأسیس شد که تاکنون فعالیت‌های مهمی در زمینه چاپ و نشر کتاب و مجله انجام داده است.

3. «جامعة الامام محمدبن سعود الاسلامیة»: این دانشگاه در سال 1394ق با هدف خدمت به جهان اسلام در زمینه بحث‌های اسلامی و گسترش و تبلیغ آن در کشورهای گوناگون تأسیس شد. دانشکده‌های مهم «کلیة اللغة العربیة»، «کلیة اصول الدین»، «کلیة العلوم الاجتماعیة»، «المعهد العالی للقضاء» و «مرکز البحوث» وابسته به آن هستند که کتاب‌ها و مجلّات گوناگونی در زمینه اهداف خود، چاپ و توزیع نموده‌اند.[8]

4. جامعة الملک سعود: این دانشگاه از سال 1398ق در زمینه مباحث تربیتی، اقتصادی، ادبی، اداری، بیمارستانی و سایر علوم فنی مانند زراعت و هندسه تأسیس شد و آثار و تألیفات گوناگونی به زبان‌های عربی و انگیسی منتشر نموده است.[9]

5. جامعة الملک عبدالعزیز: این دانشگاه از سال 1405ق تأسیس و در زمینه مباحث اقتصادی و اداری و آداب و علوم انسانی و زمین شناسی، هندسه و مانند آن فعالیت می‌کند. از مهم‌ترین مراکز علمی این دانشگاه، «مرکز أبحاث الاقتصاد الإسلامی» می‌باشد که تاکنون 207 کتاب و 20 نشریه مهم منتشر نموده و با «سازمان کنفرانس اسلامی» نیز همکاری دارد.[10]

3. رابطة العالم الاسلامی

این مرکز در سال 1381ق/ 1962م توسط ملک سعود در مکّه افتتاح شد و تاکنون 38 سال از تأسیس آن می‌گذرد و از پرقدرت‌ترین سازمان‌های مذهبی در عربستان محسوب می‌شود.

وظایف مهم این مرکز عبارتند از: آموزش‌های اسلامی، چاپ و توزیع قرآن و کتب اسلامی، آموزش زبان عربی، کمک مالی به کشورها و اداره مؤسسات خیریه در سراسر جهان.

مجموعه‌ای از مجامع و ادارات دینی وابسته به این سازمان عبارتند از: 1. مجمع فقه اسلامی؛[11] 2. شورای عالی جهانی مساجد؛ 3. مؤتمر (کنفرانس) تربیت اسلامی؛ 4. جمعیت اسلامی جوانان.این سازمان طی 10 سال گذشته قریب یک میلیارد ریال صرف ساختمان بناهای اسلامی و ترویج اسلام سعودی نموده و دولت عربستان مبلغ 35 میلیون ریال به سازمان‌های خیریه، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها در خارج از کشور، 20میلیون ریال به نشر و حفظ قرآن و ارشاد اسلامی کمک کرده است.تاکنون بیش از یک هزار مسجد و صدها مرکز اسلامی در سراسر جهان زیر نظر این سازمان مشغول فعالیت هستند.

کمک‌های این مرکز در کشورهای دیگر برای احداث 2 مؤسسه اسلامی، 1259 مسجد، 1069 مدرسه، 200 مؤسسه مذهبی، 134 دانشگاه، 41 درمانگاه، 76 بیمارستان و یک دانشکده جهان عرب در پاریس هزینه شده است.[12]

4. رئاسة ادارات البحوث العلمیة والافتاء و الدعوة والارشاد(هیئة کبار العلماء)

در سال 1391ق به دستور ملک خالدبن عبدالعزیز، فرمانی خطاب به شیخ ابراهیم بن محمد آل الشیخ (از نوادگان محمد بن‌عبدالوهّاب) صادر و قرار شد، گروهی از علما و دانشمندان وهّابی عربستان متشکّل شوند تا ضمن بحث و بررسی، (به صورت گروهی و دسته جمعی) فتواهای لازم برای احکام شرعی بدون توجه به مذاهب فقهی مشهور اهل سنّت (حنبلی، شافعی، حنفی و مالکی) را صادر نمایند و مردم نیز موظّف به پیروی و اطاعت باشند.

در سال 1395ق پس از مرگ شیخ ابراهیم بن محمد آل الشیخ، ریاست این اداره به شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز (آل الشیخ) منتقل گردید.

شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز در سال 1330ق در شهر ریاض متولد شد. دروس دینی و اسلامی را از استادانی مانند الشیخ محمد بن عبداللطیف بن عبد الرحمان آل الشیخ و الشیخ محمد بن ابراهیم آل الشیخ فرا گرفت. سپس سال‌ها امور قضا، تدریس، سخن رانی و ریاست دانشگاه اسلامی در مدینه را عهده دار بود. بن باز در سال 1346ق در اثر بیماری از دو چشم نابینا گردید، ولی مشکل کوری نتوانست او را از فعالیت علمی و سیاسی باز دارد.

5. سایر مراکز و مؤسسات مذهبی:

مؤسسات و سازمان‌های دیگری که در عربستان، به فعالیت‌های مذهبی دینی و خیریه می‌پردازند، عبارتند از:

1. «هیئة الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر» 2. «الجماعة الخیریة لتحفیظ القرآن الکریم»؛ 3. «مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف»؛ 4. الندوة العالمیة للشباب الإسلامی»؛ 5. «المجلس الأعلی للشؤون الاسلامیة»؛روشن است به دلیل آن که کشور عربستان از قدیم یک کشور تاریخی، اسلامی و مذهبی بوده، همواره فرهنگی آمیخته به دین و آداب و رسوم مذهبی داشته و مردمان این کشور نیز پای بندی زیادی به انجام فرایض دینی، آداب و سنن مربوط به مذهب دارند. البته در کنار فرهنگ دینی، فرهنگ و آداب و رسوم قبیله‌ای و نژادی نیز در مردم تأثیر داشته است.[13]

6. حوزه‌های علمیه و مراکز آموزشی دینی

در کشور عربستان، چیزی بنام حوزه‌های علمیه، آنطوری که در کشورهای شیعه نشین مرسوم بوده و هست، وجود ندارد. پس از استقرار دولت عربستان سعودی (به ویژه در مرحله سوم آن بدست ملک عبدالعزیز بن‌سعود در سال 1353ق) دولت تلاش زیادی به عمل آورد تا غیر از مراکز دانشگاهی، مرکزیتی به عنوان حوزه‌های علمی مانند حوزه‌های علمی شیعه و یا مدارس امام خطیب الجامعات الاسلامیة در عثمانی و جامع الأزهر در مصربوجود نیاید.

در واقع، حوزه‌های علمی دینی عربستان، شکل دانشگاهی تکامل یافته است، به طوری که مروّج آیین و مذهب رسمی وهّابیت هم هستند. از گذشته‌های دور تاکنون، از داخل و خارج عربستان علاقه‌مندان به تحصیل در رشته‌های دینی مانند قرآن، تفسیر، حدیث، تاریخ اسلام و فقه جذب دانشگاه‌های این کشور مانند «جامعة ام القری»، «جامعة الملک سعود»، «جامعة الملک عبدالعزیز» و «جامعة الاسلامیة فی المدینة» می‌شوند.

برای نمونه، دانشگاه اسلامی در مدینه (تأسیس در سال 1381ق) با 5 دانشکده تخصصی و بخش‌های گوناگون وابسته، به آموزش دانش جویان در شریعت اسلامی، تبلیغ و ارشاد، اصول دین، قرآن و حدیث، حدیث و روایات شریفه، مطالعات اسلامی، زبان عربی و مانند آن می‌پردازد. فارغ التحصیلان این مراکز علمی به اقامه نماز جماعت در مساجد و تبلیغ مسائل شرعی و دینی در داخل و خارج عربستان مشغول می‌شوند.[14]

در کشور عربستان، هرگونه فعالیت مذهبی خارج از آیین وهّابیت ممنوع است و به شدت با آن برخورد می‌شود. البته در میان وهّابیان نیز گرایش‌های مختلف تندروی افراطی (متعصّب)، سنّت گرا، معتدل و میانه رو وجود دارند.ارتباط و وابستگی شدید سیاسی، نظامی، اقتصادی کشور عربستان به امریکا، انگلستان، مسأله فلسطین، مسائل حج و برخورد با حجاج ایرانی در سال 1407ق/ 1366ش، جنگ ایران و عراق، مسأله افغانستان، گروه «سپاه صحابه» و گروه «طالبان»، باعث اعتراض و شورش‌های متعددی در شهرهای مکّه، مدینه و مناطق دیگر، به ویژه مناطق شیعه نشین، شده است.دولت سعودی در نصب مسؤولان دینی، سیاسی و اقتصادی کشور دقت زیادی صرف می‌کند تا مبادا مخالفان سیاست‌های آل‌سعود میدان و فرصت فعالیت پیدا کنند.

7. مراکز انتشاراتی، رسانه‌ای و کتابخانه‌ای:

حکام وهّابی آل‌سعود از تمامی امکاناتی که از استخراج بی حدّ و حساب نفت به دست می‌آید، در راه تبلیغ حکومت استبدادی سعودی و آیین منحرف وهّابیت استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مراکز فرهنگی، رسانه‌ای (رادیو، تلویزیون و مطبوعات) تلاش در معرفی نظام حکومتی آل‌سعود و آیین وهّابیت به عنوان بهترین تشکیلات اداری و مذهب مورد علاقه مردم و هماهنگ با قرآن و سنّت نبوی است. هرگونه تحقیق و پژوهشی که همگام این برنامه‌ها باشد، تهیه، تنظیم، منتشر، نگه داری و تبلیغ می‌گردد و هرگونه تألیف و تحقیقی که موافق با مذاهب دیگر (به ویژه مذهب تشیّع دوازده امامی) باشد، به عنوان انحراف از دین اسلام و بدعت و کفر معرفی و مردم را از نزدیک شدن به آن منع می‌کنند.

برای نمونه، تعدادی از کتابخانه ها، مراکز انتشاراتی، آثار منتشره و رسانه‌های تبلیغاتی کشور عربستان ذیلاً معرفی می‌شود.

الف) کتابخانه‌ها:

1. کتاب خانه دانشگاه ملک سعود در شهر ریاض دارای بیش از 11 میلیون جلد کتاب عربی و فارسی، 3000 نشریه ادواری، 8600 نشریه دولتی و منابع کمیاب خطی فراوان؛

2. کتاب خانه عمومی ملک عبدالعزیز دارای 200000 جلد کتاب عربی، انگلیسی و مجموعه زیادی از نسخه‌های خطی کمیاب و نشریات ادواری در موضوعات گوناگون؛

3. کتاب خانه دانشگاه اسلامی مدینه منوّره دارای 334000 جلد کتاب، نشریه، پایان نامه، اسلاید و میکرو فیلم در موضوعات گوناگون؛

4. کتاب خانه انجمن اداره عمومی دارای بیش از 1770000 جلد کتاب عربی، انگلیسی و مجلات دوره‌ای و نشریات دولتی؛

5. کتاب خانه ملی ملک فیصل دارای 37000 جلد کتاب به زبان عربی، انگلیسی و فرانسه؛

6. کتاب خانه ملی ملک فهد در حال حاضر، بیش از 30 هزار مدرک و سند پیرامون تاریخ عربستان و توسعه کشور سعودی را نگه‌داری می‌کند.

ب) مؤسسات انتشاراتی و چاپ‌خانه‌ها:

بیش از 117 مرکز انتشاراتی و چاپ خانه در زمینه چاپ و انتشار کتاب و مجله در عربستان تأسیس شده که مهم‌ترین آن‌ها به شرح ذیل است:

1. دار ابن الجوزی، دمام؛ 2. مؤسسة اُسام، الریاض 3. مکتبة الأوس، المدینة؛ 4. مکتبة الباز، مکّة؛ 5. دارالشروق للنشر والتوزیع، جدّة؛ و...

ج) کتاب‌های منتشرشده ضد شیعه:

بخش مهمی از کتاب‌های منتشرشده به زبان‌های عربی، انگلیسی، فارسی و اردو در این چاپ خانه‌ها غیر از کتب قدیمی پیشوایان سلفی‌گری مانند ابن تیمیه، ابن القیم، ابن کثیر و محمد بن‌عبدالوهّاب اختصاص به ردّ عقاید مذهب شیعه و دشمنی و ضدیت با آن، به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران، دارد که ناشران با دستور حاکمان وهّابی با جدیّت زیادی آن‌ها را چاپ و در داخل عربستان و خارج آن در میان مسلمانان و غیر مسلمانان (بیش‌تر به صورت اهدایی) توزیع می‌کنند.[15]

برخی از کتاب‌های ضد شیعه، که در عربستان چاپ و در سراسر دنیا توزیع می‌شود، از این قرار است:

1. الشیعة و تحریف القرآن، محمد مال الله؛

2. کلمات فی کشف الاباطیل والافترائات، عبدالفتاح ابوغدّه، الاستاذ فی جامعة الملک سعود بالریاض؛

3. وجاء دور المجوس، عبدالله محمد الغریب (این کتاب پر از افترا و تهمت به شیعه و انقلاب اسلامی ایران است)؛

4. و جاؤوا یرکضون، ابوبکر جابرالجزایری، المدّرس بالجامعة الاسلامیة؛

5. مهلاً یا دعاة الضلالة، الواعظ بالمسجد النبوی الشریف؛

6. حوار هادیٌ بین السنّة والشیعة، عبدالله بن سعید ابوالجنید؛

7. مسألة التقریب بین الشیعة والسنّة، ناصربن عبدالله بن علی؛

8. تبدید الظلام و تنبیه النیام الی خطر التشیع علی المسلمین والاسلام، ابراهیم سلیمان الجبهان؛

9. بطلان عقاید الشیعة و بیان ضیق معتنقیها و مفتریاتهم علی الاسلام من مراجعهم الاسلامیة، محمد عبدالستار التونسی؛

10. الشیعة والمتعة، محمد مال الله؛

11. عقیدة الامامیة عند الشیعة الاثنی عشریة؛ دراسة فی ضوء الکتاب والسنّة، علی السالوس؛

12. الخطوط العریضة، محب الدین الخطیب (این کتاب مکرّر به چاپ رسیده است)؛

13. الثورة الایرانیة فی میزان الاسلام، محمد منظور النعمانی؛

14. عبدالله بن‌‌سبا واثره فی احداث الفتنة فی صدر الاسلام، سلیمان بن حمد العود؛

15. المؤامرة علی الکعبة من القرامطة الی الخمینی؛ تاریخ و وثائق، الدکتور عبدالمنعم النمر، مکتبة التراث الاسلامی، القاهرة، 1988 م؛

16. الشیعة واهل البیت، دکتر احسان الهی ظهیر، ادارة ترجمان السنة، اللاهور، پاکستان، 1403ه.؛

17. الشیعة والقرآن، دکتر احسان الهی ظهیر؛

18. مفاهیم یجب ان تصحّح، السید محمد بن علوی المالکی، دائرة الاوقاف والشؤون الاسلامیة، دبی، 1415ه.؛

19. رسالة الردّ علی الرافضة، محمدبن عبدالوهاب.

و...

یکی از مسائل مهمی که در بیش‌تر این کتاب‌ها به چشم می‌خورد و نویسندگان وهّابی آن را مطرح می‌کنند، مسأله اختصاصی دانستن تفسیر اسلام و سنّت نبوی(صلی الله علیه وآله) به مرکز وحی (حرمین شریفین) و علما و ساکنان آن است و هر گونه عقیده و فکری را که خارج از محیط حرمین در سراسر جهان مطرح شود، باطل می‌دانند. دانشمندان وهّابی خود را متولّیان و مفسّران جهان اسلام می‌دانند و داعیه رهبری آن را دارند. آنان با فراخوانی متفکران و دانشمندان جهان اسلام و با در اختیار گذاشتن امکانات (کتاب خانه و بودجه) در راه این هدف تلاش می‌کنند.بخش عمده آثار منتشره (غیر از ضدیت با عقاید تشیّع و ایران اسلامی) درباره جنبش و دعوت سلفی‌گری و وهّابی گری مطابق با آثار ابن تیمیه، محمد بن‌عبدالوهّاب و مبارزه با هرگونه نوآوری و مخالفت با افکار پیشوایان سلفی می‌باشد که برای نمونه می‌توان به انتشار کتابی با عنوان حوارٌ هادیٌ مع محمد الغزالی، وقفات مع کتاب السنّة النبویة چاپ دارالوطن، الریاض تألیف سلمان بن فهد العودة اشاره کرد که در مخالفت با افکار نویسنده پرآوازه معاصر مصری (الشیخ محمد الغزّالی) نوشته شده، نویسنده‌ای که به بحث‌های عقلی و علمی پرداخته و طرف دار نوآوری فرهنگی در جهان امروز، دفاع از انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی قدس سره و مخالف وهّابیان است.

به هرحال، این‌ها بخشی از فعالیت‌ها و تلاش‌های وهّابیان سعودی می‌باشد. البته بحث‌های فقهی که در بعضی مجلّات علمی مانند مجلة البحوث الفقهیة، از انتشارات مجمع الفقه الاسلامی وابسته به رابطة العالم الاسلامی چاپ و منتشر می‌شود قابل توجه و امیدوار کننده است.[16]

د) مطبوعات و رادیو و تلویزیون و خبرگزاری‌ها:

1. مطبوعات: در کشور عربستان، تمامی مطبوعات در داخل و خارج کشور به زبان‌های عربی و انگلیسی با شمارگان بالا، زیر نظر دولت (وزارت تبلیغات) و با بودجه دولتی فعالیت می‌کنند. در واقع، رسانه‌ها بازگوکننده خط فکری و سیاسی حاکم بر کشور هستند که دولت آن را ترسیم می‌کند. مهم‌ترین روزنامه‌ها و مجلات عربی و انگلیسی عبارتند از: الجزیرة، الریاض، المدینة المنوّرة، عُکاظ، الیوم، البلاد، الشرق الاوسط، الحیات، المجلة، المستقبل، الندوة، الدعوة، المجتمع، المسلمون، اخبار العالم الاسلامی، الیمامة و...

Saudi Business, Arabian sun, News from Saudi Avabia, Saudi Economic Surrey , Saudi Arabia Business Week. Arab News.

2. خبرگزاری (داخلی و خارجی): خبرگزاری داخلی در سال 1970 م تأسیس شده است و با عنوان عربی «وکالة الأنباء السعودیة» و عنوان لاتین «S.P.A» فعالیت می‌کند.

خبرگزاری اسلامی «I.P.A»؛

خبرگزاری خارجی رویتر و آسوشیتدپرس.

3. رادیو و تلویزیون: رادیو و تلویزیون عربستان در سال 1967م راه‌اندازی شده و زیرنظر دولت، به ویژه وزارت اطلاعات، قرار دارد و به زبان‌های عربی، انگلیسی، فارسی، فرانسوی، ترکی، اردو در جهت سیاست‌های فرهنگی، سیاسی کشور برنامه‌های درون مرزی و برون مرزی تهیه و پخش می‌کنند.

فعالیت فرهنگی، رادیویی و تلویزیونی برای مردم آزاد نیست و تمام مردم طی فرمانی از اظهار نظر مطبوعاتی و رسانه‌ای ممنوع شده‌اند، ورود نشریات خارجی به دلیل انتقاد از برنامه‌های حکومتی سعودی به داخل کشور ممنوع می‌باشند و اعضای حاکم بر کشور که تماما از خاندان سعودی و وابستگان آنان می‌باشند، شدیدا بر برنامه‌های رسانه‌های نظارت دارند.

2. تبلیغ وهّابی‌گری در خارج از عربستان

تبلیغ وهّابیت در کشورهای اسلامی مسأله‌ای جدّی است. غیر از انحرافات اساسی این فرقه، که از آراء و پندارهای پیشوایان سلفی‌گری (ابن تیمیه و محمد بن‌عبدالوهّاب) نشأت گرفته است، از سوی دیگر، به عنوان ابزاری در دست استعمارگران و سیاست‌های شیطانی امریکا و انگلستان قرار دارد و یکی از عوامل اصلی ایجاد اختلاف و تفرقه بین مسلمانان محسوب می‌شود.تفرقه و تشتّت در دنیای اسلام، خواست استکبار جهانی به سرکردگی امریکا می‌باشد و در اثر همین اختلاف و تشدید آن، دشمنان اسلام و مسلمانان بیش‌ترین بهره برداری را از ذخایر مادی و معنوی کشورهای اسلامی و از سلطه و نفوذ بر مناطق مسلمان نشین کرده‌اند.دشمنی و خصومت وهّابیان با تشیّع دوازده امامی و انقلاب اسلامی، که به رهبری امام خمینی قدس سره در سال 1357ق/ 1978م به پیروزی رسید، قابل کتمان نیست.[17] پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، از سوی دستگاه‌های تبلیغاتی و انتشاراتی و مراکز علمی و تبلیغی وهابیّت صدها و هزاران جلد کتاب و نشریه در تبلیغ وهّابیت و دشمنی با تشیع و اهل بیت علیهم السلام چاپ و در کشورهای ایران (مناطق سنّی نشین شرق و غرب) پاکستان، عراق، سوریه، لبنان، هند، اردن و افغانستان، مصر، لیبی الجزایر، مغرب، ترکیه، کشورهای آسیای میانه، تاجیکستان و کشورهای قاره اروپا و امریکا توزیع و تبلیغ شده و می‌شود.تربیت مبلّغان مذهبیِ داخلی و خارجی در دانشگاه‌های عربستان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ مبلّغانی که پس از طی دوره‌های لازم، آیین و مرام وهّابیت را فراگرفته و برای معرفی وهّابی گری و مبارزه با افکار تشیّع و ایران اسلامی، به سراسر دنیا اعزام می‌شوند. فعالیت‌های تبلیغی وهّابیان در مناطق شیعه نشین منطقه شرقی عربستان مانند قطیف، احساء، دمام و ظهران نیز کم نیست. در این مناطق، تمام مسؤولان اداری سیاسی و فرهنگی از طرف داران حکومت سعودی انتخاب می‌شوند و حتی معلمانِ مدارس و امامانِ مساجد نیز باید گرایش به آیین وهّابیت داشته باشند.شیعیان حق تبلیغ فرهنگ و آداب و رسوم شیعی در عبادات دینی و آموزش آن را ندارند و در صورت مشاهده به سخت‌ترین نوع با آن‌ها برخورد می‌شود.[18]

اکنون بعضی از کشورهایی که وهّابیان به تبلیغ آیین وهّابی گری در آن‌ها موفق بوده‌اند، ذکر می‌شوند:

1. پاکستان

کشور اسلامی پاکستان با چهار ایالت پنجاب، سرحد، سند و بلوچستان در همسایگی شرقی ایران با فرهنگ سنّتی اسلامی و حاکمیتی حزبی، همواره مورد طمع و تجاوز استعمارگران خارجی بوده است.

مهم‌ترین احزاب این کشور حزب «مردم»، «جماعت اسلامی»، «استقلال» و «نهضت اجرای فقه جعفری» می‌باشند و این کشور به دو دلیل (فقر فرهنگی و نفوذ روحانیان متعصّب و مخالف شیعه) یکی از عمده‌ترین مراکز تبلیغ وهّابیت در بین کشورهای اسلامی است. گروه‌های پاکستانی وهّابی مذهب گاه به صورت حزب سیاسی، با نفوذ در دولت و گاه به صورت گروه‌های فرقه گرای تروریستی و گاه به صورت فعالیت‌های فرهنگی عمل می‌کنند.

بخش زیادی از روحانیان طرفدار آیین وهّابیت در پاکستان، دروس دینی خود را در کشور عربستان گذرانده و یا با حمایت مالی و سیاسی و فرهنگی سعودیان به مسؤولیت‌ها و مناصب مهم دست پیدا کرده‌اند.[19] سفارت و نمایندگی‌های عربستان سعودی در پاکستان همواره از فعالیت‌های گروه‌های فرقه گرا و مخالف شیعیان، حمایت می‌کند و تعداد زیادی از جوانان این کشور را برای تحصیل در دانشگاه‌ها و مراکز علمی عربستان، جذب می‌کند و از تأسیس گروه‌های تروریستی و حمایت مالی و سیاسی آنان غافل نیست، که نمونه‌هایی آورده می‌شود:

الف. گروه سپاه صحابه: «سپاه صحابه» نمونه کامل یک حزب تفرقه گرا و مورد حمایت عربستان در پاکستان می‌باشد. این حزب در سال 1984 م، توسط فردی به نام حق نواز جهنگوی در شهر جهنگ (ایالت پنجاب) در زمان حکومت ژنرال ضیاءالحق تأسیس و با سرعتی بی سابقه در سراسر کشور گسترش یافت.مراکز فعالیت «سپاه صحابه» (شهرهای سیالکوت، فیصل آباد، جهنگ و مانند آن) مناطقی هستند که قبلاً محل فعالیت فئودال‌های شیعه مذهب بوده و تأسیس «سپاه صحابه» یکی از ابزارهای فئودال‌های سنّی مذهب در مبارزه با شیعیان می‌باشد.[20]

از سوی دیگر عربستان سعودی که پشتیبان سرسخت ضیاءالحق بود، از «سپاه صحابه» و فعالیت‌های آنان حمایت مالی و سیاسی می‌کرد. یکی از شعارها و اهداف تأسیس «سپاه صحابه» دفاع از احترام به صحابه (گرایش وهّابیان) و مبارزه با افکار شیعیان (به بهانه مخالفت با صحابه) و انقلاب اسلامی ایران است. تبلیغات گسترده و گم راه کننده آن‌ها و کارهایی مانند آدم ربایی، سرقت مسلّحانه، ترور، کشتار جمعی (بمب گذاری) و اعمال وحشیانه دیگر، باعث ایجاد وحشت و دلهره در بین شیعیان شده است.[21] لازم به ذکر است که «سپاه صحابه» گروهک‌های وابسته دیگری را که در جهت اهداف آن‌ها تلاش می‌کنند مانند گروه «سوار اعظم» به رهبری مولانا اسفندیار و سلیم الله خانی و گروه «حرکة الانصار» و «تنظیم الدعوة» تأسیس نموده است.

ب. دکتر احسان الهی ظهیر: نام برده، که متولد پاکستان بود و تحصیلات خود را در عربستان و با حمایت‌های مالی وهّابیان سعودی طی کرد، یکی از مهره‌های تفرقه انگیز و مبلّغان فرقه وهّابی و عامل قتل عام تعداد زیادی از شیعیان در مراسم عزاداری در پاکستان و کشورهای دیگر است. نمونه‌هایی از آثار و تألیفات او در تبلیغ آراء و سیاست‌های وهّابیان و مبارزه با عقاید تشیّع عبارتند از:

- الشیعة واهل البیت؛ الشیعة والتشیّع؛ الشیعة والقرآن؛ الشیعة والسنّة.

ج. تأسیس مراکز فرهنگی، آموزشی و خیریه در ایالت بلوچستان پاکستان: رژیم آل‌سعود وهّابی از شهریور ماه 1368 به بهانه کمک‌های آموزشی و انسان دوستانه به مهاجران افغانی در ایالت بلوچستان، مراکز متعددی را به نام‌های «مؤسسه الدعوة الاسلامیة»، «ادارة الاسراء»، «مؤسسه مکة المکّرمة الخیریة» و «مؤسسة مسلم» تأسیس و از طریق کمک‌های مالی، فرهنگ ضد شیعی وهّابیت و سیاست‌های ضد ایرانی را نیز از طریق توزیع کتاب، جلسات سخن رانی، فیلم و نوار و عکس به آوارگان و مهاجران سنّی مذهب مقیم در این ایالت منتقل می‌کند. طبق گزارش‌های به دست آمده، مهم‌ترین فعالیت‌های این مراکز عبارتد از: پرداخت حق التدریس به کسانی که به کودکان افغانی قرآن تعلیم می‌دهند، تغذیه فرهنگی (کتاب و جزوه و تصویر) پرداخت مستمری به گردانندگان اردوگاه‌های آوارگان افغانی و روحانیان وابسته به افکار وهّابیان، چاپ و نشر و توزیع کتاب (کتاب‌های اهل سنّت و کتاب‌های ضد تشیّع) برای مهاجران و آوارگان افغانی به زبان‌های فارسی اردو پشتو و... .

2. افغانستان

 گروه «طالبان»[22] از قوم پشتون (بزرگ‌ترین قوم افغانستان) هستند، که به دست ارتش I.S.I[23]، «سپاه صحابه»، «جمعیت العلما»ی پاکستان و مدارس دیوبند، (محل آموزش اندیشه‌ها و پنداری‌های وهّابیان) شکل گرفت.

هرچند طالبان، مدعیِ استقرار شریعت غرّای محمدی(صلی الله علیه وآله) هستند و خود را حنفی مذهب و صوفی مشرب قلمداد می‌کنند، ولی اعمالشان نشان دهنده احیای سنّت‌های قومی و قبیله‌ای 250 سال گذشته پشتون‌ها می‌باشد. این باورها و سنّت‌ها شباهت زیادی با عملکرد وهّابیان دارد، به طوری که شواهد موجود نشان از حمایت کامل سیاسی، فکری و اقتصادی عربستان از آن‌ها دارد.[24] نام این گروه در دوازدهم اکتبر 1994 م برای اولین بار روی تلکس خبرگزاری‌ها در جهان مطرح شد، آن‌ها با یک دسته دویست نفره به طور سریع، در سایه حمایت مالی و نظامی دولت پاکستان، امریکا، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، توانستند مناطق وسیعی را از دست دولت اسلامی افغانستان خارج کنند و به تصرّف خود درآورند.[25]

نقش عربستان سعودی در ظهور و رشد طالبان:

عربستان از زمان‌های گذشته، به ویژه در زمان اشغال کشور افغانستان، توسط شوروی (سابق) به چند دلیل عمده به مسائل این کشور توجه داشت:

1. ممکن است در صورت ادامه اشغال، شوروی بتواند برای رسیدن به منافع نفتی خلیج فارس، اقداماتی صورت دهد.

2. ادامه اشغال و گسترش نظام کمونیستی، اعتقادات مسلمانان جهان و افغانستان را در معرض خطر قرار می‌دهد.

3. ادامه اشغال افغانستان و حمایت ایران از گروه‌های جهادی شیعه، با ایفای نقش اُمّ القرایی عربستان سازگار نیست.

4. رقابت با نفوذ رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران در کشورهای آسیای میانه، به ویژه پس از فروپاشی شوروی و نظام کمونیستی.

با توجه به دلایل مزبور، عربستان به طور جدّی و به صورت‌های گوناگون در مسائل افغانستان دخالت نمود:

الف. مبلغ دو میلیارد دلار در سال‌های 1992 تا 1994 م، به پشتون‌ها (گلبدین حکمتیار) کمک مالی کرد.ق[26]

ب. در حمایت از گروه‌های جهادی مخالف ایران، مبلغ 150 میلیون دلار به دولت ربّانی مسعود[27] کمک کرد.

ج. دولت عربستان در کنار پاکستان، به حمایت مالی و نظامی از جنبش «طالبان» پرداخت. در یک رقم، برای خرید تسلیحات نظامی «طالبان» از اوکراین، بخش عمده مبلغ هفتاد میلیون دلاری را پرداخت نمود.[28]

دکتر حمید احمدی می‌نویسد: «عربستان در پشتیبانی از طالبان، دو انگیزه اساسی داشته است: نخست آن که عربستان خود را اُمّ القرای جهان اسلام می‌داند و کمک به مسلمانان را نوعی وظیفه دینی و الهی برای خود در نظر می‌گیرد. انگیزه دوم، رقابت با نفوذ رو به رشد ایران در افغانستان و آسیای مرکزی و منزوی ساختن جمهوری اسلامی ایران، که خود را اُمّ القری جهان اسلام می‌داند، بوده است.»[29] انورالحق احدی می‌گوید: «با وجود این که عربستان هیچ منافعی در آسیای مرکزی ندارد، امریکا و پاکستان را متحدین استراتژیک و ایران را رقیب منطقه‌ای خود می‌پندارد.»[30] دولت عربستان در تاریخ 26/ 5/ 1997 م به شکل صریح، با به رسمیت شناختن حکومت خودخوانده گروه «طالبان»، سفارت ریاض در افغانستان را تحویل آن‌ها داد.

3. کشورهای دیگر:

کشور بزرگ هندوستان (دومین کشور جهان از نظر جمعیت) که دارای نژادهای جمعیتی و گرایش‌ها و مذاهب گوناگون می‌باشد[31]، یکی از مناطقی است که به ویژه پس از استقلال پاکستان و رسمیت یافتن مذهب و زبان هندو، از فعالیت‌های تبلیغاتی وهّابیت در امان نمانده است.در سایه کمک‌ها و حمایت‌های مالی و تبلیغاتی وهّابیان سعودی، به دلیل فقر شدید مسلمانان، گرایش به آیین وهّابیت در بین مردم مسلمان هند زیاد دیده می‌شود.

در ایران اسلامی و بین مردم سنّی مذهب ساکن در مناطق مرزی[32] از تبلیغات سعودیان وهّابی در امان نمانده و این مسأله پس از پیروزی انقلاب اسلامی تشدید شده است. در مدارس علمیه اهل سنّت، دیده شده است که کتاب‌های ابن تیمیه و محمد بن‌عبدالوهّاب به صورت آشکار برای طلاب تدریس و دیگر کتاب‌های وهّابیان به صورت اهدایی بین طلاب و روحانیان منطقه توزیع می‌شود.

جزایر قشم و کیش به دلیل نزدیک بودن به کشورهای خلیج و شنیدن و دیدن صدا و تصویر رادیوها و تلویزیون‌های منطقه، که آیین وهّابیت را تبلیغ و از نظام شیعی حاکم بر ایرانِ اسلامی انتقاد و بدگویی می‌کنند، نیز در معرض آسیب و حتی خطر گرایش قرار دارند.مسلمانان شوروی سابق (قریب 70 میلیون نفر) و کشورهای تازه استقلال یافته آسیای میانه مانند ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، آذربایجان، ارمنستان و چچن همچون زمان‌های گذشته، مورد طمعِ سیاست‌های تبلیغاتی وهّابیان بوده و هستند. سالانه میلیون‌ها جلد قرآن با چاپ نفیس، اهدایی پادشاهان سعودی در بین مردم به صورت رایگان توزیع می‌گردد.[33]

تأسیس مسجد، مراکز مذهبی، کمک‌های مالی برای مسلمانان و ارسال و اهدای کتاب‌ها و نشریات و مبلّغان مذهبی و قاریان قرآن برای اقامه جماعت و سخن رانی و قرائت قرآن از دیگر برنامه‌های وهّابیان سعودی برای مسلمانان شوروی (سابق) می‌باشد که به طور مرتّب، به ویژه پس از فروپاشی شوروی (سابق) و ایجاد کشورهای مستقل مسلمان و فراهم شدن زمینه تبلیغات اسلامی در کشورها و امکان سفر به عربستان برای مراسم حج صورت می‌گیرد.کشور آلبانی با قریب سه میلیون مسلمانِ حنفی مذهب، علی رغم همه فشارهای قرون وسطایی دوران سلطه کمونیست ها، پس از فروپاشی شوروی (سابق) آمادگی زیادی برای پذیرفتن تبلیغات اسلامی را دارد که دستگاه‌های سعودی با اهدای قرآن، کتب و نشریات، تأسیس و تکمیل مساجد و دعوت مسلمانان برای بازدید از اماکن مقدّسه مکّه و مدینه در ایام حج و غیر آن و پذیرش دانشجو از فرصت پدید آمده استفاده می‌کنند.

جزایر مالدیو، سری لانکا در اقیانوس هند، کشورهای کنیا، اتیوپی، اوگاندا، غنا، نیجریه، مالی، سنگال، لیبی، استرالیا، کانادا،امریکا، آرژانتین، فیلیپین، سنگاپور، اندونزی، مالزی، چین و ژاپن از دیگر مناطقی هستند که رژیم آل‌سعود با شیوه‌های گوناگون در این کشورها به تبلیغ اسلام وهّابی (اسلام سلفی) می‌پردازد.

---

پی‌نوشت‌ها

[1] البته وهّابیان سعودی از چاپ قرآن کریم با زیباترین خط و کاغذ و اهدای آن به حاجیان و زوّار مکّه و مدینه در ایام حج و در طول سال نیز غافل نیستند..

[2] روزنامه بورس تاریخ 29 مرداد 1365 به نقل از: سید داوود آقایی، سیاست و حکومت در عربستان سعودی، ص 15.

[3] حافظ وهبة، جزیرة العرب فی القرن العشرین، ص 307 / شوقی ضیف، تاریخ الأدب العربی، ص 183؛ اتحاد ابن سعود و ابن عبدالوهّاب به تصویر مسترهمفر ساخته و پرداخته پیشنهادی یا دستوری استعمار بریتانیای کبیر بوده است، گرچه انتساب یادداشت ها، چندان دقیق نباشد، اما بنابر قراین تاریخی و سیاسی تصویری بجا و متین است.

[4] جزیرة العرب فی القرن العشرین، ص 310 / سید محسن امین عاملی، کشف الارتیاب فی اتباع محمدبن عبدالوهاب، ص 10.

[5] لازم به ذکر است که وهابیان و آل‌سعود در دوره‌های اخیر، نه تنها با اختراعات و اکتشافات بشری مخالفت نکردند، بلکه بیش‌ترین سعی و تلاش خود را در راه استفاده و به کارگیری از آن‌ها در سایه ثروت انبوه نفت به کار برده‌اند.

[6] مؤلف کتاب تاریخ الجزیره العربیة فی عصر الشیخ محمد بن‌عبدالوهّاب، ص 341 می‌گوید: «از شیخ 6 فرزند پسر به نام های: ابراهیم، عبدالعزیز، عبدالله، حسن، حسین و علی و 6 دختر به نام‌های سلمی، صفیه، فاطمه، سعدی، عایده و حبیبه باقی ماند.»

[7] فهد بن محمد الدرعان، النشر فی الجامعات السعودیة، دراسة تحلیلیة نقدیه، الریاض مطبوعات مکتبة فهد الوطنیة، 1423ق؛ نویسنده در این کتاب آمار انتشارات این دانشگاه را بالغ بر 103 کتاب و 11 نشریه نوشته است.

[8] آمار انتشارات این دانشگاه بر 147 کتاب و 19 نشریه فصلی بالغ شده است. (النشر فی الجامعات السعودیة) ص 460.

[9] همان، این کتاب آمار انتشارات را بالغ بر 288 کتاب و 31 نشریه نوشته است.

[10] همان، ص 466.

[11] محل اصلی این مجمع در شهر جدّه عربستان بوده و با اهداف وحدت نظری و عملی اسلامی و حل مشکلات عقیدتی، اجتماعی فقهی در چارچوب شریعت اسلامی تشکیل شده است.از ایران نیز همه ساله هیأتی از طرف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در این مجمع شرکت می‌کنند.

[12] حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، شناخت عربستان، ص 128.

[13] شناخت عربستان، ص 130 / ص 147 / ص 165.

[14] همان.

[15] همان.

[16] همان.

[17] قابل ذکر است که پس از شکست انقلاب مشروطیت و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، در سایه تبلیغ وهّابی گری، افرادی مانند سید احمد کسروی، شریعت سنگلجی و حکمی زاده گرایشاتی به آراء و پندارهای وهّابیان پیدا کرده بودند و کتاب‌هایی در مخالفت با عقاید شیعه نوشتند؛ چنان که مقدّمه کتاب و بخش مهمی از کتاب کشف اسرار حضرت امام خمینی قدس سره در پاسخ به شبهات و ایرادات وهّابیان و طرف داران آن‌ها و آثاری مانند شیعه گری، کسروی و اسرار هزار ساله حکمی زاده می‌باشد.

[18] عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی، نگاهی به ماهیت و عملکرد فرقه ضالّه وهّابیت، ص 48.

[19] عربستان سعودی با دقت و توجه برای تأثیر گذاری بر فرهنگ و مردم پاکستان، این فعالیت‌های مالی و نظامی را انجام داده و می‌دهد. قراردادی نظامی بین دولت عربستان و پاکستان مبنی بر آموزش سیاسی و نظامی و فرهنگی یک صدهزار نیروی نظامی ارتش پاکستان در داخل عربستان امضا شده است و شواهد تاریخی نشان می‌دهد، بیش‌تر کودتاهای نظامی پاکستان با حمایت ارتش امریکا و عربستان صورت می‌گیرد؛ مانند کودتای ژنرال ضیاءالحق در سال 1979 م بر ضد ذوالفقار علی بوتو که در سایه حمایت آل‌سعود، ذوالفقار علی بوتو اعدام شد و دولت ضیاء الحق، از کمک بلاعوض 578 میلیون دلاری برخوردار گردید. (جزوه نیروی انتظامی، ص 52)

[20] حافظ تقی الدین، احزاب و نهضتهای سیاسی پاکستان، ص 503 به نقل از: مرتضی زیدی، علل تفرقه گرایی در پاکستان (پایان نامه) ص 110.

[21] «تلاش گروه‌های تروریستی وهّابی علیه ایران» روزنامه جمهوری اسلامی، مورخه 5 / 10/ 1369، ش 3355، مرتضی زیدی، به نقل از: علل تفرقه گرایی در پاکستان.

[22] نام طلبه‌های فارغ التحصیل از جمعیة العلمای پاکستان و مورد حمایت گروه «سپاه صحابه».

[23] علامت اختصاری سازمان اطلاعات، امنیت ارتش پاکستان.

[24] مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی، جریان پر شتاب طالبان، ص 48 / ص 91.

[25] همان.

[26] همان، ص 117 به نقل از: انوارالحق احدی (کارشناس مسائل سیاسی خاورمیانه) در مصاحبه با مجله میدل ایست، ژوئن 1994 م.

[27] باید توجه داشت که شاه مسعود،درآن تاریخ، سیاستِ مخالف ایران داشت.

[28] همان، ص 118.

[29] حمید احمدی، «طالبان؛ علل و عوامل رشد»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 131 132، ص 32 به نقل از: حرکت پرشتاب طالبان، ص 118

[30] انورالحق احدی، عربستان سعودی ایران و جنگ در افغانستان، ص 173 به نقل از: حرکت پرشتاب طالبان، ص 118.

[31] یکی از استادان محترم (جناب آقای دکتر رضا شعبانی) در کلاس درس شبه قاره هند نقل می‌کرد: هم اکنون آمار فرق و مذاهب در کشور هندوستان به بیش از یک میلیون رسیده است.

[32] قریب 12% از مردم ایران که بیش‌تر در نواحی مرزی در شمال، جنوب، شرق و غرب زندگی می‌کنند، سنّی مذهب هستند.

[33] هفته نامه المسلمون که در جدّه منتشر می‌شود، نوشت: خطوط هوایی شوروی (سابق) به زودی 28 پرواز بین جدّه و مسکو برای حمل یک میلیون جلد قرآن که توسط شاه فهد به مسلمانان شوروی اهدا شده است، انجام خواهد داد. (جزوه نیروی انتظامی)

---

منبع: ماهنامه معرفت، شماره 52، فروردین 1381.